Terapia schematów to innowacyjne i integracyjne podejście terapeutyczne, opracowywane i stale udoskonalane przez Jeffreya Younga i jego współpracowników. Należy do tak zwanej „trzeciej fali terapii behawioralnych". Łączy elementy terapii poznawczo – behawioralnej, teorii przywiązania, terapii Gestalt, relacji z obiektem oraz terapii psychoanalitycznej. Tworzy to wyczerpujący  model terapeutyczny, który wyjątkowo dobrze odpowiada potrzebom pacjentów z głęboko zakorzenionymi, chronicznymi zaburzeniami psychologicznymi. Jest to więc propozycja dla osób, u których standardowe techniki poznawczo – behawioralne okazały się być nie dość wystarczające dla osiągnięcia trwałych zmian, szczególnie w obszarze dysfunkcyjnych wzorców zachowań i relacji z innymi ludźmi. 

Terapia schematów koncentruje się na najgłębszych strukturach poznawczo-emocjonalnych, wchodzących w skład osobowości człowieka – tak zwanych wczesnych nieadaptacyjnych schematach. W koncepcji tej, schemat to trwały, negatywny, wszechogarniający wzorzec, który powstaje w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania i jest utrwalany przez dalsze życie. Składają się na niego myśli, wspomnienia, przekonania,  emocje i reakcje fizjologiczne. Wszystko, co nam się przytrafia, widzimy przez pryzmat schematów. Oznacza to, że informacje, które pasują do naszego schematu, są zazwyczaj przyjmowane, te zaś, które nie pasują, są odrzucane. W efekcie, schematy są bardzo oporne na zmianę, gdyż wybiórcze przyswajanie informacji powoduje, że schematy same się potwierdzają. 

Wczesne nieadapatcyjne schematy dążą do przetrwania, a dzieje się to z powodu ludzkiego pragnienia spójności. Choć schemat z jednej strony jest tym, co powoduje ból i cierpienie, to  zapewnia komfort i jest tym, co dobrze znamy. Ludzi więc pociągają te wydarzenia, które schemat uruchamiają. Schematy mają kluczowy wpływ na to, jak ludzie myślą, co czują, jak działają i w jaki sposób wchodzą w relacje z innymi. Paradoksalnie powodują to, że pacjenci w życiu dorosłym odtwarzają te aspekty swojego dzieciństwa, które wyrządziły im najwięcej szkód. 

Negatywne schematy powstają wskutek niezaspokojenia podstawowych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie. Wyróżniono pięć podstawowych potrzeb emocjonalnych człowieka:
1) bezpieczne przywiązanie do innych (bezpieczeństwo, opieka, troska i akceptacja);
2) autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości;
3) wolność wyrażania prawdziwych potrzeb i emocji;
4) spontaniczność i zabawa;
5) realistyczne granice i samokontrola.
Dodatkowo, strategie i nieadaptacyjne style radzenia sobie, które ludzie stosują, aby radzić sobie z negatywnymi schematami, również przyczyniają się do ich podtrzymywania.

Celem terapii jest zaangażowanie się w proces leczenia, czyli osłabiania schematów i związanych z nimi strategii radzenia sobie, a przez to wzmocnienie zdrowej części osobowości pacjenta. Terapeuta wchodzi w sojusz z ową zdrową częścią, aby wspólnie walczyć ze schematami. Podejście to opiera się więc na aktywnym zaangażowaniu obu stron w proces leczenia. Pacjent uczy się identyfikować swoje schematy, rozumieć ich źródło, rozpoznawać nieadaptacyjne style radzenia sobie oraz dostrzegać, w jaki sposób te reakcje służą wzmacnianiu schematów. Przy użyciu strategii poznawczych, behawioralnych oraz doświadczeniowych pacjent ma szansę uczyć się nowych adaptacyjnych i zdrowych wzorców zachowań. Oprócz tego ćwiczy umiejętności (np. asertywność) i koncentruje się na budowaniu zdrowych relacji. Uczy się również konstruktywnych sposobów dbania o swoje potrzeby (np. spotkanie z przyjaciółmi, aby móc zadbać o własną potrzebę empatii i zrozumienia przez innych, zamiast samotnego upijania się w domu). W tym nurcie terapeutycznych relacja terapeutyczna jest niezwykle istotnym elementem diagnozy i zmiany pacjenta. Opiera się ona na terapeutycznej postawie empatycznej konfrontacji oraz na wykorzystaniu ograniczonego powtórnego rodzicielstwa. ​

Terapia poznawczo – behawioralna (TPB) to nurt terapeutyczny o solidnych podstawach i udokumentowanej skuteczności. Oparty jest na założeniu, że istnieje ścisły związek pomiędzy myślami, emocjami, reakcjami fizjologicznymi i zachowaniem człowieka. To sposób percepcji i interpretacji zdarzeń i sytuacji – a nie one same – jest czynnikiem decydującym o naszym samopoczuciu i zachowaniu. 

Poznawczy model powstawania zaburzeń psychicznych jest bazą tego podejścia terapeutycznego. Zakłada on, że człowiek aktywnie konstruuje własną rzeczywistość, nadając znaczenie bodźcom napływającym z otoczenia. Proces nadawania znaczeń odbywa się w sposób automatyczny, poprzez  selekcję, wzmacnianie lub osłabianie napływających informacji. Zatem każdy z nas w swoisty dla siebie sposób postrzega i rozumie to, co się dzieje w jego życiu. Nadawane znaczenie wpływa na przeżywane emocje i w konsekwencji  podejmowane działania.

Istotą psychoterapii jest docieranie do ukrytych i jawnych znaczeń, które są źródłem negatywnych przeżyć i zachowań. Bardzo często te interpretacje są niepełne, zniekształcone lub przesadzone.  Jeśli w toku terapii uda się zmodyfikować sposób myślenia, idzie za tym zmiana emocjonalna i oczywiście także zmiana zachowań.

Zatem celem terapii poznawczo – behawioralnej jest nabycie umiejętności dostrzegania i zmieniania tych sposobów myślenia i zachowania, które negatywnie wpływają na nasze życie. W procesie terapeutycznym klient uczy się modyfikować swoje myśli, przekonania i postawy tak, by jego życie stało się bardziej satysfakcjonujące.

EMDR jest integracyjnym, skoncentrowanym na pacjencie podejściem psychoterapeutycznym stworzonym przez dr Francine Shapiro pierwotnie do leczenia pacjentów cierpiących z powodu konsekwencji stresu potraumatycznego. Podejście to stale się rozwija i doskonali, a coraz to nowsze badania potwierdzają skuteczność EMDR w leczeniu zaburzeń depresyjnych (metoda sprawdzona w leczeniu depresji), lękowych czy też problemów z poczuciem wartości.

Jest to metoda rekomendowana przez The National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) w leczeniu zespołu stresu pourazowego czy konsekwencji takich zdarzeń, jak traumy związane z wojną, kataklizmami, klęskami żywiołowymi, gwałtem, przemocą, molestowaniem seksualnym, wypadkami. Efekty leczenia są szybkie, a pacjent może odczuć ulgę i poprawę samopoczucia już po kilku sesjach.  

U podstaw tego podejścia leży Model Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji, zgodnie z którym zdarzenia traumatyczne rejestrowane są przez umysł w dysfunkcjonalnej formie, w innej części mózgu niż codzienne doświadczenia. Człowiek cierpiący z powodu zespołu pourazowego nie ma bezpośredniego dostępu do traumatycznych wspomnień, ani też nie ma nad nimi kontroli. Uruchamiają się one niezależnie od woli, a czynnikiem spustowym są zazwyczaj sytuacje i bodźce w pewnym stopniu podobne do okoliczności traumy. Przypomnienie przeżycia traumatycznego odczuwane jest tak, jakby działo się naprawdę, w obecnej chwili. Tego rodzaju wspomnienia mają trwały, negatywny wpływ na sposób postrzegania siebie, świata i relacji z innymi ludźmi. Poprzez bilateralną stymulację metoda EMDR wywiera bezpośredni wpływ na proces przetwarzania informacji przez nasz mózg, wydobywa je i pozwala przetworzyć w bardziej adaptacyjny sposób – zyskać nad nimi kontrolę.

Podstawowym zadaniem w terapii EMDR jest znaleźć przyczyny obecnych problemów w przeszłości pacjenta, powiązać je ze sobą – zrozumieć związek przyczynowo-skutkowy, a następnie przetworzyć przy pomocy techniki dwustronnej stymulacji oraz nadać im inne znaczenie przy użyciu odpowiedniego protokołu wspierającego zmianę przekonań. W praktyce, w tej formie terapii, w ściśle określonych procedurą warunkach – pacjent skupiając się na określonym obrazie z przeszłości, mając dostęp do odczuwania stanu swojego ciała, emocji i myśli śledzi oczami rękę terapeuty poruszającą się w ustalonym rytmie i czasie. Po każdej serii ruchów terapeuta pyta pacjenta, co „działo się” w trakcie stymulacji. Terapeuta podąża za uruchamianymi w tych warunkach skojarzeniami pacjenta, pozwalając na naturalny przebieg wywołanych procesów poznawczych i emocjonalnych. Sieci skojarzeniowe, szczególnie u pacjentów z tzw. traumą złożoną, sięgają zazwyczaj do konkretnych zdarzeń dzieciństwa, często na etapie wywiadu niepojawiających się. Czasami temu procesowi towarzyszą intensywne emocje – pacjent np. płacze, boi się, czuje ból, złość. Dlatego tak istotne jest dobre przygotowanie kliniczne terapeuty i bliska, oparta na zaufaniu relacja terapeutyczna.